Depresja poporodowa to coraz częściej i głośniej poruszany temat – okazuje się, że cierpi na nią wiele kobiet. Świeżo upieczone mamy nie dość, że muszą się odnaleźć w nowej sytuacji – z maleństwem u boku – to w dodatku odczuwają dużą presję, by być dobrą matką. Słysząc z każdej strony, że macierzyństwo to same szczęśliwe chwile i widząc obrazki innych mam tuż po porodzie z nienaganną fryzurą czy figurą, obawiają się przyznać, że każdy dzień jest dla nich ogromnym wyzwaniem. Jak jest naprawdę z depresją poporodową? Kiedy występuje, jakie są objawy, jak pomóc zagubionej mamie? Oto kilka cennych informacji.
Co to jest depresja poporodowa i jakie mogą być jej przyczyny?
Depresja poporodowa to zaburzenie afektywne u kobiet, występujące w okresie od pierwszego miesiąca życia dziecka do ukończenia przez nie roku. W 2021 roku w czasopiśmie naukowym Nature ukazał się przegląd systematyczny 565 badań, przeprowadzonych w 80 krajach na świecie, w którym oszacowano występowanie depresji po porodzie na poziomie 17%*. Diagnozę sporządza lekarz psychiatra lub psycholog podczas wywiadu z pacjentką. Badaniem przesiewowym, służącym wstępnemu wykrywaniu ryzyka jest Edynburska Skala Depresji Poporodowej (EPDS). Jest ona dostępna online za darmo (link na końcu artykułu).
Prawdopodobieństwo wystąpienia depresji poporodowej zwiększa się, jeśli młoda mama doświadczyła baby blues, czyli smutku poporodowego, pojawiającego się około 2-5 dni po porodzie (Gelaye i in., 2016; Ghaedrahmati i in., 2017). Baby blues może dotyczyć około 80% kobiet po porodzie. Główne objawy to: zmienność nastroju, poczucie zmęczenia, drażliwość, skłonność do płaczu, uczucie intensywnego lęku. Wśród przyczyn upatruje się czynniki biologiczne (spadek hormonów po porodzie, dolegliwości w połogu), środowiskowe (deficyt snu, obciążenie opieką nad dzieckiem). W przeciwieństwie do depresji, baby blues najczęściej mija samoistnie i nie wymaga dodatkowego leczenia. Wymaga natomiast zrozumienia i wsparcia ze strony najbliższego otoczenia.
Jakie są objawy depresji poporodowej i jak ją diagnozować?
Do charakterystycznych objawów depresji należą:
- obniżony nastrój
- utrata zainteresowań
- niemożność cieszenia się, trudność w przeżywaniu radości
- zaburzenia snu (zarówno nadmierna senność jak i bezsenność)
- zaburzenia łaknienia (wzmożony apetyt jak i utrata apetytu)
- wzmożona męczliwość, utrata energii
- trudność w koncentracji
- ruminujące (nawracające) myśli, które niepokoją
- występowanie zniekształceń poznawczych, czyli np. myśli dychotomicznych (,,czarno białych”), katastrofizacji (,,coś na pewno źle się skończy”), przedstawiających nierzeczywisty obraz sytuacji ( zwykle w negatywnym świetle)
- występowanie myśli rezygnacyjnych (samobójczych)
- utrzymujące się przekonanie o byciu ,,złą matką”, postrzeganie siebie w negatywnym świetle
- drażliwość
- niemożność wypoczynku, ciągłe poczucie zmęczenia
Aby postawić diagnozę niezbędne jest określenie czasu występowania objawów. W przypadku depresji jest to okres dwóch tygodni. Jeżeli bliscy kobiety po porodzie lub ona sama zauważają objawy przypominające depresję, zalecana jest konsultacja ze specjalistą zdrowia psychicznego w celu postawienia prawidłowego rozpoznania. Niestety, ale wiele z objawów jest racjonalizowanych zmęczeniem, związanych z opieką nad dzieckiem, brakiem snu czy trudnościami w adaptacji do nowej roli mamy pierwszego lub kolejnego dziecka. Utrudnia to otrzymanie pomocy na czas. Wskazane byłoby, aby w przypadku występowania objawów skonsultować się mimo wszystko ze specjalistą, ponieważ większym ryzykiem dla matki i pozostałych członków rodziny jest nieleczenie depresji niż odbycie pojedynczej konsultacji w celach profilaktycznych, w trakcie której specjalista może zauważyć i nazwać niepokojące objawy.
Czy przy leczeniu depresji poporodowej można karmić piersią?
Jednym z mitów utrudniających sięganie po wsparcie, jest mit dotyczący konieczności odstawienia dziecka od piersi przy ewentualnej farmakoterapii. W zależności od zaklasyfikowania przez specjalistę postaci depresji (łagodna, umiarkowana, ciężka) planowane są konkretne drogi leczenia np. sama psychoterapia lub w połączeniu z farmakoterapią. Obecnie możliwe jest zastosowanie leków przeciwdepresyjnych, które mogą być przyjmowane także w czasie laktacji. Ważną drogą leczenia jest też psychoterapia, czyli regularne spotkania z psychoterapeutą. Psychoterapię i farmakoterapię nie stosuje się zamiennie, ale uzupełniająco. Oznacza to bycie pod opieką dwóch specjalistów: i lekarza psychiatry i psychoterapeuty (chyba, że lekarz sam jest psychoterapeutą, to wtedy jednej). O tym, czy w sytuacji danej pacjentki są wskazania jedynie do psychoterapii czy do psychoterapii w połączeniu z farmakoterapią, decyduje ostatecznie lekarz psychiatra.
Jakie są czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia depresji poporodowej?
W grupie ryzyka zachorowania na depresję poporodową są kobiety, które w przeszłości przeszły epizod depresyjny lub u których członkowie najbliższej rodziny przeszli epizod depresyjny. Innym czynnikiem zwiększającym prawdopodobieństwo wystąpienia depresji poporodowej jest ciąża wysokiego ryzyka, czyli np. zagrożona poronieniem, przedwczesnym porodem, taka, w której pacjentka była hospitalizowana z powodu różnych powikłań. Badania na grupie polskiej wskazują, że kobiety w ciąży wysokiego ryzyka, w związku z doświadczaniem dużej ilości stresorów są bardziej narażone na wystąpienie depresji po porodzie (Maliszewska i in. 2017). Brak wsparcia społecznego lub otrzymanie wsparcia niezgodnego z potrzebami, mogą także stanowić czynnik ryzyka zachorowalności. Trudna relacja z partnerem, brak wsparcia z jego strony mogą być kolejnymi czynnikami, zwiększającymi ryzyko pojawienia się depresji poporodowej. Jeśli chodzi o cechy osobowości, to neurotyczność (czyli większa skłonność do lęku, niepokoju, niska odporność psychiczna) także predysponuje do zachorowania. Do czynników biologicznych należą: zmiany poziomu hormonów płciowych, tarczycy, zmiany stężenia cholesterolu. A do tak zwanych czynników psychospołecznych między innymi: samotne macierzyństwo, bezrobocie, wiek poniżej 25 lat, niski poziom wykształcenia, obecność innych, stresogennych sytuacji życiowych, brak dobrej relacji z matką.
Czy karmienie piersią zmniejsza ryzyko wystąpienia depresji poporodowej?
Zgodnie z badaniami, przeprowadzonymi na grupie 14 tysięcy kobiet, fakt karmienia piersią przez mamy może zmniejszać ryzyko wystąpienia depresji poporodowej o połowę (Borra i in. 2014). Warto pamiętać, że mimo pozytywnych konsekwencji laktacji dla zdrowia psychicznego i fizycznego kobiety, jej otoczenie nie powinno zmuszać jej ani oceniać, jeśli z ważnych dla siebie powodów będzie chciała przejść na karmienie sztuczne. Tak zwany ,,terror laktacyjny”, czyli zmuszanie kobiety do karmienia piersią, budowanie narracji pełnej osądów i poczucia winy z powodu chęci przerwania karmienia piersią może zwiększać ryzyko pojawienia się depresji poporodowej. Jak widzimy – mimo że badania pokazują pozytywny wpływ karmienia piersią dla zdrowia psychicznego mamy, to wiele zależy od okoliczności, w jakich to karmienie miałoby mieć miejsce. Jeśli w zgodzie i w gotowości z samą mamą po porodzie, rzeczywiście pojawia się wiele korzyści z tej sytuacji. Jeśli wbrew zgodzie mamy, przekonując ją na siłę do jej dobra – największą cenę za to wszystko może ponieść ona sama, a właściwie jej dobrostan psychiczny.
Kto może zachorować na depresję poporodową?
Każda kobieta po porodzie może zachorować na depresję poporodową, nawet jeśli ostatecznie nie była wcześniej w grupie ryzyka, ani nikt z otoczenia łącznie z nią samą nie spodziewał się, że tak mogłoby się stać. W związku z czym otoczenie mamy powinno zachować czujność na wszelkie objawy, mogące wskazywać, że dzieje się coś niepokojącego. Depresja nie jest wyborem mamy, nie jest też kwestią jednej wyspanej nocy, wzięcia się w garść czy odpoczynku. Jest zaburzeniem nastroju, wymagającym pomocy specjalistów i wsparcia najbliższych. Zrozumienia i akceptacji z ich strony. W atmosferze pełnej empatii i zrozumienia, pozbawionej oceny i prób racjonalizowania całej sytuacji (,,ale przecież masz zdrowe dziecko”). Można mieć zdrowe dziecko i można mieć depresję po porodzie. I mogą to być dwie różne opowieści z życia jednej kobiety.
Jeśli doświadczasz trudności w laktacji i potrzebujesz pomocy – PAMIĘTAJ – nie musisz być z tym sama. Są specjaliści – doradczynie laktacyjne, położne, lekarze – i są różne źródła pomocy, z których możesz skorzystać i pomóc sobie oraz dziecku. Nie przymuszaj się do niczego, a przekieruj uwagę na poszukanie rzetelnej pomocy.
Jeśli masz jakieś problemy z karmieniem piersią lub/i dietą swoją i dziecka, zajrzyj również na nasze profile na Facebooku i Instagramie @Mleko Mamy Rządzi – znajdziesz tam wiele materiałów, opracowanych przez ekspertów laktacyjnych i dietetycznych, które mogą ci pomóc. Przy kłopotach z laktacją możesz też sięgnąć po Femaltiker Plus lub po Milanellę complex i biom przy utrudnionym przepływie mleka.
A jeśli jeszcze jakieś pytania dotyczące diety laktacyjnej, rozszerzania diety dziecka czy inne tematy związane z laktacją chodzą Ci po głowie, koniecznie napisz do nas za pośrednictwem profilu facebookowego.
Anna Wietrzykowska – psycholog, seksuolog w trakcie certyfikacji w Polskim Towarzystwie Seksuologicznym, psychoterapeuta pracującym w nurcie psychoterapii systemowej, Członek Nadzwyczajny Wielkopolskiego Towarzystwa Psychoterapii Systemowej (WTTS). W social mediach znana jako Psycholog Niepłodności. W gabinecie psychoterapeutycznym zajmuja się okołoporodową pomocą psychologiczną. Towarzyszy pacjentom w trakcie choroby zwanej niepłodnością. Wspiera pary po zakończonym procesie starań o dziecko, u których leczenie nie zakończyło się pojawieniem ciąży (scenariusz niezamierzonej bezdzietności) lub przystępujących do procedury adopcyjnej.
EPDS wraz ze wskazówkami, jak interpretować wyniki jest do pobrania np. tu: https://rodzicpoludzku.pl/publikacje/problemy-emocjonalne-kobiet-w-okresie-okoloporodowym/
*https://www.nature.com/articles/s41398-021-01663-6.pdf
Literatura:
– Borra C., Lacovou M., Sevilla A., New Evidence on Breastfeeding and Postpartum Depression: The Importance of Understanding Women’s Intentions.Maternal and Child Health Journal volume 19, pages 897–907 (2015)
-Gelaye, B., Rondon, M.B., Araya, R., Williams, M.A. (2016). Epidemiology of maternal depression, risk factors, and child outcomes in low-income and middle-income
countries. The Lancet Psychiatry, 3 (10); 973-82.
-Ghaedrahmati, M., Kazemi, A., Kheirabadi, G., Ebrahimi, A., Bahrami, M. (2017). Postpartum depression risk factors: a narrative review. Journal of Education and Health Promotion, 6, 60.
Maliszewska K., Świątkowska-Freud M., Bidzan M., Preis K., Ryzyko depresji poporodowej a cechy osobowości i wsparcie społeczne. Polskie przesiewowe badanie obserwacyjne matek 4 tygodnie i 3 miesiące po porodzie. Psychiatr. Pol. 2017; 51(5): 889–898