Okres ciąży jest wyjątkowym okresem w życiu kobiety i wymaga szczególnej troski zarówno w kontekście wsparcia psychologicznego, jak i odpowiedniej dbałości o dietę i styl życia. Ciąża zwiększa zapotrzebowanie organizmu na składniki odżywcze, dlatego poza dietą zalecenia ekspertów uwzględniają także suplementację składnikami kluczowymi dla prawidłowego przebiegu ciąży. Jakie są zalecenia specjalistów? Omówimy suplementację dla kobiet w ciąży zalecaną przez Polskie Towarzystwo Ginekologii i Położnictwa (PTGiP), a także badania diagnostyczne rekomendowane w I, II i III trymestrze ciąży.
I trymestr ciąży a badania diagnostyczne i suplementacja
Wizyty u ginekologa w pierwszych dwóch trymestrach ciąży odbywają się zwykle raz na cztery tygodnie. Pacjentki na wizytach są regularnie poddawane badaniu ginekologicznemu i USG, pomiarowi masy ciała i ciśnienia krwi. W pierwszych tygodniach ciąży zlecane są także:
- badania na przeciwciała odpornościowe,
- grupę krwi,
- badanie WR (przeciwciała krętka bladego wywołującego kiłę; badanie powtarzane jest w trzecim trymestrze),
- przeciwciała anty-HIV.
Lekarz zleca także diagnostykę w kierunku toksoplazmozy, różyczki oraz HCV, a także wykonywane jest badanie glukozy na czczo i badanie moczu. Zalecane jest także oznaczenie poziomu TSH, aby skontrolować czynność tarczycy. Pod koniec pierwszego trymestru około 11-14 tygodnia ciąży wykonywane jest także USG oceniające budowę anatomiczno-fizjologiczną płodu oraz ryzyko ewentualnych wad genetycznych. Badana jest m.in. przezierność fałdu karkowego, długość siedzeniowo-ciemieniowa (tzw. parametr CRL) oraz oceniany jest rozwój czaszki, kręgosłupa oraz czynność serca.
Od początku ciąży, a często już na etapie jej planowania, włączana jest także suplementacja prenatalna. Według rekomendacji PTGiP każda kobieta w ciąży powinna włączyć do suplementacji kwas foliowy, witaminę D, kwas DHA należący do rodziny omega-3, a także w zależności od zapotrzebowania żelazo i jod (po ustaleniach z lekarzem prowadzącym). Foliany są składnikami zmniejszającymi ryzyko wad cewy nerwowej, a ich suplementacja jest obecnie rekomendowana wszystkim kobietom w wieku prokreacyjnym ze względu na powszechność niedoborów tego składnika. Niedobór folianów może także wpływać na niedorozwój łożyska i ryzyko jego odklejenia, a także niską masę urodzeniową dziecka. Zgodnie z wytycznymi zapotrzebowanie na kwas foliowy wynosi 0,4-0,8 mg dziennie, ale dawka może wzrastać w zależności od czynników ryzyka (cukrzyca, choroby zapalne jelit, otyłość czy stosowanie niektórych leków: metotreksat, metformina). W przypadku stwierdzonego w wywiadzie ryzyka wad cewy nerwowej dawkę zwiększa się do 4 mg dziennie do końca 12 tygodnia ciąży.
Zgodnie z rekomendacjami do stałej suplementacji należy włączyć witaminę D, która jest składnikiem pożądanym również w kontekście prawidłowego rozwoju płodu. Wpływa ona bowiem na prawidłową masę urodzeniową, a także zmniejsza ryzyko infekcji u dziecka w pierwszych miesiącach jego życia. Rekomendowaną dawką jest 1500-2000 j.m. dziennie u kobiet z prawidłową masą ciała, najlepiej przyjmowanej wraz z posiłkiem tłuszczowym i magnezem (poprawiają wchłanianie witaminy D). W przypadku kobiet z otyłością dawkę zwiększa się do 4000 j.m. na dobę, natomiast w przypadku potwierdzonego laboratoryjnie niedoboru witaminy D dawkę dobiera się indywidualnie w porozumieniu z lekarzem.
Ważny jest także wpływ odpowiedniej podaży kwasów omega-3, a zwłaszcza kwasu dokozaheksaenowego (DHA). Jest to krytyczny składnik dla prawidłowego rozwoju mózgu, a także siatkówki oka dziecka. Korzyści z suplementacji DHA płyną także w kierunku przyszłych mam. Badania wskazują, że suplementacja DHA zmniejsza ryzyko porodu przedwczesnego, a także stanu przedrzucawkowego. Dawka suplementacyjna jest uzależniona od podaży tłuszczów omega-3 wraz z dietą, ale jej minimalna porcja powinna wynosić 200 mg dziennie. Z uwagi na niskie spożycie ryb w Polsce zwykle włączane są dawki rzędu 500-600 mg dziennie DHA, co jest uznawane za bezpieczne i korzystne zarówno dla rozwijającego się płodu, jak i przyszłej mamy.
Suplementacja jodu w dawce 150-200 mcg/ dobę jest także uwzględniona w aktualnych rekomendacjach PTGiP. Jod jest składnikiem kluczowym dla rozwoju mózgu, a jego niedobory mogą powodować zahamowanie rozwoju mózgu i upośledzenie umysłowe, a także zwiększać ryzyko kretynizmu u dziecka, co jest wynikiem wrodzonego niedoboru jodu. Suplementacja jodu jest zalecana u wszystkich kobiet bez chorób tarczycy. Z kolei u kobiet ze stwierdzonymi chorobami tarczycy suplementacja powinna przebiegać pod nadzorem lekarza w oparciu o kontrolę laboratoryjną (badania hormonów oraz przeciwciał przeciwtarczycowych).
Suplementacja żelaza w I trymestrze nie jest odgórnie zalecana, chyba, że wynika to z zaleceń lekarskich adekwatnych do stanu zdrowia ciężarnej, np. zdiagnozowanej anemii z wynikiem poniżej 11 g/dl i obniżonego poziomu ferrytyny. W celu monitorowania gospodarki żelazowej od początku ciąży zalecane jest oznaczanie poziomu ferrytyny, aby na możliwie wczesnym etapie wykryć niedobory żelaza.
II trymestr ciąży
W drugim trymestrze kontynuowane są regularne badania krwi, moczu, a także badanie ginekologiczne i USG na wizytach u ginekologa. Drugi trymestr obejmuje także tzw. USG połówkowe (ok. 18-22 tygodnia ciąży), które pozwala na zmierzenia dziecka, długość szyjki macicy, a także daje informację o płci. Pomiędzy 24 a 26 tygodniem ciąży przeprowadzany jest także doustny test obciążenia glukozą (OGTT). Polega on na wypiciu przez ciężarną roztworu glukozy, dzięki czemu można ocenić gospodarkę węglowodanową oraz ryzyko cukrzycy ciążowej. W drugim trymestrze powtarzane są także badania na toksoplazmozę oraz przeciwciała anty-D u kobiet z czynnikiem Rh (-).
Suplementacja jest kontynuowana tak jak dotychczas. Jeżeli “magazyn żelaza”, czyli ferrytyna po 16 tygodniu ciąży spadnie poniżej wartości 60 mg/l włączana jest suplementacja żelazem w ilości max. 30 mg na dobę. Warto także dołączyć suplementację laktoferyną, która poprawia wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego, a także korzystnie oddziałuje na stan mikrobioty jelitowej i poprawia tolerancję na przyjmowane żelazo (doustne przyjmowanie żelaza często wiąże się z bólami brzucha czy zaparciami).
III trymestr
W ostatnim trymestrze ciąży poza regularnym badaniem krwi i moczu, a także wizyt u ginekologa (badania położnicze oraz USG), wykonywanych jest jeszcze kilka badań. Ponownie oznaczane są przeciwciała anty-D u kobiet z czynnikiem Rh(-), a jeśli są wskazania ok. 28-30 tygodnia ciąży podawana jest immunoglobulina anty-D. Dodatkowo zlecane jest badanie antygenu HBs określające zakażenie WZW typu B. Ponownie przeprowadzane jest badanie w kierunku HIV oraz VDRL. Pobierany jest także wymaz z pochwy i odbytu w kierunku paciorkowców beta- hemolizujących (pobranie ok. 35-37 tygodnia ciąży).
Suplementacja prenatalna jest kontynuowana. Niekiedy włączane jest leczenie niedoborów żelaza lub niedokrwistości mikrocytarnej, ponieważ 3 trymestr jest okresem krytycznym w kontekście rozwijania niedoborów żelaza. W II i III trymestrze wzrasta także znacząco zapotrzebowanie na DHA ze względu na intensywny rozwój układu nerwowego u płodu, dlatego należy pamiętać o jego regularnej suplementacji.
Więcej informacji o diecie płodnościowej i diecie w ciąży oraz po porodzie znajdziesz także na naszym profilu facebookowym. A jeśli jeszcze jakieś pytania dotyczące diety płodnościowej, diety w ciąży, porodu czy połogu chodzą Ci po głowie, koniecznie napisz do nas za pośrednictwem profilu facebookowego.
- Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych, 2020
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20180001756/O/D20181756.pdf
- Suplementacja u kobiet w ciąży: https://farmaceuta-radzi.pl/rekomendacje-ptgip-dotyczace-suplementacji-w-czasie-ciazy/
- Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie opieki przedporodowej w ciąży o prawidłowym przebiegu: http://www.femmed.com.pl/wp-content/uploads/2013/02/rekomendacjaopiekaprzedporodowa.pdf