Czy można odchudzać się w czasie ciąży?
Szybka i zwięzła odpowiedź na to pytanie mogłaby brzmieć po prostu – nie. Ciąża absolutnie nie jest czasem na redukcję masy ciała, a już na pewno nie na stosowanie niskokalorycznych diet, bazujących na wysokich deficytach kalorycznych, głodówkach czy eliminowaniu składników pokarmowych. Wiele badań naukowych jednoznacznie donosi, że występowanie nadwagi czy otyłości w ciąży, zwiększa ryzyko wystąpienia powikłań, a nawet chorób. Nadmierna masa ciała koreluje z częstotliwością występowania cukrzycy ciążowej, nadciśnienia, a także jest związana z nadmiernym wzrostem płodu – tzw. makrosomii, która może prowadzić do powikłań przy porodzie. W okresie ciąży kluczową sprawą powinno być prawidłowe odżywienie organizmu matki, które zapewni dostatek składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego rozwoju i wzrostu płodu.
Czy można schudnąć w czasie ciąży?
Takie sytuacje mają oczywiście miejsce, szczególnie w I trymestrze ciąży. Pierwsze objawy związane z brakiem apetytu, nudnościami, wymiotami, wzmożoną sennością i przewlekłym zmęczeniem powodują w tym czasie spadek masy ciała. Czy jest to zjawisko niepokojące? To zależy od sytuacji indywidualnej pacjentki, przede wszystkim od jej stanu zdrowia i masy ciała przed zajściem w ciążę. Oczywiście przy występowaniu niedowagi każdy kilogram może być niepokojący, ale z reguły kolejne miesiące charakteryzują się wzmożonym apetytem i nadrabianiem „strat”. Natomiast w sytuacji kobiet, które wchodzą w ciążę z nadwagą czy otyłością, redukcja masy ciała na początku ciąży nie powinna budzić niepokoju. Ważne jest, aby przyjąć do świadomości, że w ciąży musi nastąpić wzrost masy ciała, który jest wynikiem między innymi wzrostu płodu, macicy, łożyska czy wód płodowych. Od tego faktu nie ma odstępstw, choć bywają takie sytuacje (dość rzadko), że kobiety w czasie ciąży wręcz chudną, ale jest to z reguły efektem niedożywienia w ciąży, co niesie za sobą ryzyko niedoborów pokarmowych dla rozwijającego się nowego organizmu. Należy podkreślić, że są to skrajne i niebezpieczne sytuacje.
Jakie zagrożenia niesie za sobą odchudzanie się w czasie ciąży?
Ryzykiem związanym z odchudzaniem w czasie ciąży jest przede wszystkim niedostarczenie składników pokarmowych, witamin i składników mineralnych dla rozwijającego się płodu. Okres ciąży to czas, kiedy kształtuje się metabolizm dziecka. Tworzą i rozwijają się narządy, kształtują zmysły, rozwija się serce, płuca, rosną włosy, paznokcie, cały organizm. Brak niezbędnych do rozwoju składników może prowadzić do powstania wad rozwojowych, dysfunkcji narządów, zahamowania wzrostu, a nawet może wywołać przedwczesny poród, czy być przyczyną utraty ciąży.
Jakie jest zapotrzebowanie kaloryczne kobiety w ciąży?
Zapotrzebowanie kaloryczne kobiety w ciąży oblicza się indywidualnie. Wychodzimy od obliczenia całkowitego zapotrzebowania energetycznego dla masy ciała przed ciążą. W tym celu obliczamy podstawową przemianę materii, czyli ilość energii, jaka jest potrzebna, by utrzymać funkcje przyżyciowe organizmu – temu może posłużyć wzór np. Harrisa i Benedicta – dostępne są kalkulatory online, które w tym pomogą. Następnie uwzględniamy współczynnik aktywności fizycznej. W ten sposób otrzymujemy wartość całkowitego zapotrzebowania energetycznego, które stanowi bazę. W zależności od trymestru, dodajemy 85 kcal w pierwszym trymestrze, 285 kcal w drugim, i 465 kcal w trzecim trymestrze ciąży. Jest to oczywiście czysto teoretyczne kalkulowanie, w praktyce warto jest rozważyć z dietetykiem, jak wyglądał sposób żywienia przed ciążą, jak wygląda w ciąży i jak zmienia się podczas kolejnych trymestrów. Istotna jest także masa ciała przed ciążą, jak i przyrost masy ciała w ciąży, przyrost masy ciała dziecka, wyniki badań, aktywność fizyczna – te wszystkie parametry powinny być przeanalizowane, by prawidłowo określić zapotrzebowanie energetyczne w ciąży. Dobrze oszacowane zapotrzebowanie kaloryczne warunkuje prawidłowy przyrost masy ciała w ciąży, który z kolei dostarcza informacji o prawidłowym odżywieniu organizmu. Zbyt niski przyrost masy ciała, jak i nadmierny wzrost, zwiększają ryzyko powikłań w ciąży i negatywnie wpływa na kształtujący się metabolizm płodu.
Ile kobieta w ciąży może przytyć, by było to zdrowe i nie niepokoiło?
Za średnią wartość przyjmujemy 12kg w całym okresie ciąży dla kobiety, która wchodzi w ciążę z prawidłowym BMI (18,5-24,9 km/m2). W zależności od masy ciała przed ciążą, ilość kilogramów, które powinna przytyć kobieta się zmienia. I tak:
• niska masa ciała (niedowaga), czyli BMI < 18,5 – oczekiwany przyrost masy ciała ok 12,5-18,5kg
• prawidłowa masa ciała, czyli BMI w przedziale 18,5-24,5 – oczekiwany przyrost masy ciała ok 11,5-16kg
• nadwaga, czyli BMI w przedziale 24,5-29,9 – oczekiwany przyrost masy ciała ok 7-11,5kg
• otyłość, czyli BMI powyżej 30 – oczekiwany przyrost masy ciała ok 5-9kg
• w ciąży bliźniaczej orientacyjny przyrost masy ciała to ok 16-20,5kg.
Można też kierować się zasadą – w I trymestrze ok 0,5-2kg, natomiast w II i III trymestrze w zależności od masy ciała:
• niedowaga/prawidłowa masa ciała ok 0,5kg/tydzień
• nadwaga ok 0,3kg/tydzień
• otyłość ok 0,2kg/tydzień.
Pamiętajmy, każdy organizm jest inny, podane wartość to efekt uogólnienia i szacowania. To swego rodzaju „zdrowa” norma, do której dążymy, natomiast tempo przybierania na wadze bywa różne. Najważniejszym aspektem jest jakość diety i dostarczenie odpowiednich ilości składników odżywczych, by tym samym warunkować prawidłowy wzrost i rozwój płodu, a także zapewnić najlepsze warunki dla rozwoju metabolizmu i zdrowia w dalszym życiu dziecka.
Co się dzieje, gdy kobieta w ciąży zbyt dużo przybierze na wadze?
Trzeba się liczyć z tym, że niekontrolowany przyrost masy ciała, o ile mówimy o naprawdę znaczących dodatkowych kilogramach, wiąże się z ryzykiem dla rozwoju ciąży, o którym wcześniej pisałam. Ponadto, u dzieci kobiet, które w trakcie ciąży znacząco przytyły, zwiększają się predyspozycje wystąpienia otyłości w ich życiu dorosłym. Zwiększa się także ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, nadciśnienia, cukrzycy typu II, zaburzeń metabolicznych i hormonalnych. Wzrasta też ryzyko pojawienia się cukrzycy ciążowej i jej konsekwencji.
Czy specjalna dieta odchudzająca w ciąży może mieć wpływ na rozwój dziecka?
Zacznijmy od tego, że w ciąży nie stosujemy żadnych diet odchudzających, a już z pewnością żadnych „specjalnych” diet. Chodzi tu o wszelkie diety niekonwencjonalne, ale także dość popularne diety, które wiele osób rozumie jako diety odchudzające typu: ketogeniczna, posty lecznicze, dieta Atkinsa, Dukana czy inne tego typu podobne. To nad czym powinno się pracować w ciąży, niezależnie od masy ciała, a szczególnie w sytuacji nadmiernej masy ciała, to odpowiedni, kontrolowany i bezpieczny dla matki i dziecka bilans energetyczny – można wprowadzić delikatny deficyt, ale sugerowałabym, aby o tym decydował wykwalifikowany dietetyk.
Czy jest wskazana aktywność fizyczna w czasie ciąży?
Zdecydowanie tak, jeśli tylko przebieg ciąży jest prawidłowy i pozwala na to stan zdrowia kobiety. Oczywiście należy to skonsultować z lekarzem prowadzącym ciążę. Ponadto, warto zasięgnąć rady specjalisty, jakim jest wykwalifikowany trener personalny lub fizjoterapeuta, którzy prowadzą kobiety w ciąży w kwestii techniki wykonywania ćwiczeń, intensywności i przede wszystkim – bezpieczeństwa.
Piśmiennictwo: Buschur E. and Kim C (2012): Guidelines and interventions for obesity during pregnancy. Int. J. Gynaecol. Obstet. 119(1):6-10; CMACE/RCOG Joint Guideline (2010): Management of Woman with Obesity in Pregnancy.;Royal Collage of Obestricians and Gynaecologists.;Vitner D., Harris K., Maxwell C. Farine M.D. (2018): Obesity in Pregnancy: A comparison of four national guidelines. ISSN:1476-7058(Print) 1476-4954 (online).;Danielle Symons Downs Ph.D (2016): Obesity in special populations: pregnancy. Prime Care. 43(1):109-120.;Normy Żywienia dla polpulacji Polski i ich zastosowanie pod redakcją Mirosława Jarosza, Ewy Rychlik, Katarzyny Stoś, Jadwigi Charzewskiej; NIZP-PZH, Warszawa 2020.