Żelazo

Rola żelaza jako składnika wchodzącego w skład hemoglobiny polega na efektywnym transportowaniu tlenu do wszystkich komórek ciała w tym także do komórek rozwijającego się dziecka¹. W formie mioglobiny stanowi magazyn tlenu dla pracujących mięśni. Wchodzi też w skład kompleksów enzymów odpowiedzialnych za transport elektronów oraz wytwarzanie energii poprzez oddychanie komórkowe. Pierwiastek ten uważany jest za niezbędny w utrzymywaniu prawidłowych funkcji centralnego układu nerwowego, odpowiada za prawidłową budowę neuronów. Zapotrzebowanie na żelazo podczas ciąży, szczególnie w II trymestrze, wzrasta kilkakrotnie. Jest to związane z intensywnym wzrostem płodu i łożyska. Podczas całej ciąży kobieta powinna zapewnić sobie i rozwijającemu się dziecku ponad 1000 mg żelaza!² Jego niedobór jest przyczyną wielu poważnych zaburzeń, takich jak: niedokrwistość, ograniczenie wewnątrzmacicznego wzrastania płodu, zaburzenia odporności u dziecka, obniżenie koncentracji i sprawności fizycznej, upośledzenie pamięci.

W Polsce według różnych opracowań częstość występowania niedokrwistości u kobiet ciężarnych wynosi od 30 do 70%¹. Co istotne, Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca, aby przyjmowanie preparatów żelaza rozpoczynać dopiero po 8 tygodnu ciąży, jest to podyktowane możliwym niekorzystnym działaniem nadmiernej ilości tego pierwiastka³. Wskazują na to doniesienia o teratogennym działaniu żelaza na etapie embrionalnym ciąży tj. 3-8 tydzień ciąży⁴. W tym okresie płód jest najbardziej podatny na działanie czynników zaburzających prawidłowe procesy podziałów komórkowych⁴. Jednocześnie fizjologicznie w I trymestrze zapotrzebowanie na żelazo jest mniejsze w porównaniu do II trymestru. Dlatego najlepiej jeszcze przed planowaniem ciąży systematycznie monitorować poziom wysycenia krwi tym pierwiastkiem i wprowadzać profilaktykę niedoboru żelaza. W związku z tym, że żelazo dostępne z pożywienia, a szczególnie pochodząca z produktów roślinnych jest słabo przyswajana nie zapewniają odpowiedniej podaży podczas zwiększonego zapotrzebowania na ten pierwiastek podczas ciąży warto rozważyć uzupełnianie go w formie odpowiednich preparatów.

Zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia to 60 mg żelaza na dobę ze względu na wysokie zapotrzebowanie na żelazo podczas ciąży, które trudno uzupełnić dietą⁵, podobnie Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca w niedokrwistości (Hb <11mg/dl) stosowanie żelaza w dawce 60-120 mg po 8 tyg. ciąży⁶. Dostępne badania wskazują na to, że wyższe dawki żelaza (60-100 mg) nie wiążą się ze wzrostem skutków ubocznych⁷. Przyjmowanie preparatów żelaza jak wykazuje meta-analiza 43 badań z udziałem ponad 27 400 kobiet w ciąży zmniejsza aż o 70% ryzyko anemii czy niedokrwistości (-57%) w momencie porodu ma także korzystny wpływ na masę urodzeniową dziecka⁷. W badaniu oceniającym przydatność określonych dawek żelaza z udziałem 358 kobiet ciężarnych wykazano, że to dawka 60-100 mg jest najkorzystniejsza dla zdrowia matki i dziecka. Kobiety przyjmujące wyższe dawki żelaza miały obniżone ryzyko anemii, przedwczesnego porodu⁸.

Czy forma żelaza w suplementach diety dla ciężarnych ma znaczenie?

Fumaran żelaza (II) zawarty w Prenatal Classic i Prenatal DUO ma bardzo dobrą biodostępność a także charakteryzuje się szybkim czasem uwolnienia do krwiobiegu w porównaniu do innych form standardowo stosowanych w preparatach form żelaza. Jednocześnie związek ten ma mały potencjał do zmiany smaku na metaliczny, co jest szczególnie istotne podczas ciąży, kiedy zmysł smaku jest bardziej wrażłiwy.⁹ Po 15 minutach od spożycia fumaran żelaza wykazuje najwyższą wartość uwalniania jonów żelaza (38,5%).⁹ Dostępne badanie z udziałem kobiet ciężarnych, które losowo zostały zakwalifikowane do przyjmowania tabletki z fumaranem żelaza i innymi witaminami lub suplementu w postaci proszku zawierającego pirofosforan żelazowy z kwasem foliowym wykazało, że fumaran żelaza ma ponad 4krotnie lepszą biodostępność, co wykazano na podstawie pomiarów osoczowej zawartości żelaza w funkcji czasu¹⁰.

Literatura:

1. Falkowska A. , Ostrowska L. Nowa Medycyna 2010; 3 :96-103
2. Bothwell, TH. Am J Clin Nutr 2000;72(suppl):257S–64S.
3. Ginekol Pol. 2014; 85:395-399
4. Weinberg E. D. Biometals 2010; 23:181–184
5. WHO, 2006
6. Stanowisko Zespołu Ekspertów PTG. Ginekol Pol. 2011; 82:550-3
7. Cochrane Database of Systematic Reviews 2012, Issue 12. Art. No.: CD004736. DOI: 10.1002/14651858.CD004736.pub4
8. Ribot B et al. Ann Hematol. 2013;92(2):221-9.
9. Geisser P, Burckhardt S. Pharmaceutics 2011, 3, 12-33
10. Hartman-Craven B et al. BMC Pregnancy and Childbirth 2009, 9:33

Żelazo jest niezbędnym pierwiastkiem do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Stanowi integralny komponent hemoglobiny w erytrocytach, niezbędny do transportu tlenu. W formie mioglobiny stanowi magazyn tlenu dla pracujących mięśni. Ponadto wchodzi w skład kompleksów enzymów odpowiedzialnych za transport elektronów oraz wytwarzanie energii poprzez oddychanie komórkowe¹. Pierwiastek ten uważany jest za niezbędny w utrzymywaniu prawidłowych funkcji centralnego układu nerwowego, odpowiada za prawidłową budowę neuronów. Według obliczeń WHO w Polsce ok. 20 do 40% kobiet w ciąży może mieć anemię².

Zapotrzebowanie na żelazo podczas ciąży, szczególnie w II trymestrze, wzrasta kilkakrotnie³. Podczas całej ciąży kobieta powinna zapewnić sobie i rozwijającemu się dziecku ponad 1000 mg żelaza!³ Jego niedobór jest przyczyną wielu poważnych zaburzeń, takich jak: niedokrwistość, ograniczenie wewnątrzmacicznego wzrastania płodu, zaburzenia odporności u dziecka, obniżenie koncentracji i sprawności fizycznej, upośledzenie pamięci⁴. Badacze zauważyli zależność między poziomem ferrytyny (białka magazynującego żelazo w (wątrobie) we krwi pępowinowej a gorszymi wynikami testów oceniających zdolności motoryczne w tym precyzyjne oraz poznawcze u dzieci w wieku 5 lat⁵. Wysycenie hemoglobiny żelazem korzystnie wpływa na zdrowie matki i redukuje ryzyko niedokrwistości oraz zaburzeń rozwoju u dziecka (osłabienie koncentracji, zmniejszona odpowiedź emocjonalna). Spadek poziomu Hb u dziecka o 1,0 g wiąże się ze spadkiem IQ o 1,7 punktu.⁶

Literatura:

1. Jarosz M. Instytut Żywności i  Żywienia, 2012
2. Worldwide prevalence of anaemia 1993–2005 : WHO global database on anaemia / Edited by Bruno de Benoist, Erin McLean, Ines Egli, Mary Cogswell.
3. Bothwell, TH. Am J Clin Nutr 2000;72(suppl):257S–64S
4. Georgieff MK. Biochem. Soc. Trans. 2008;36: 1267–71
5. Tamura T et al. J Pediatr 2002; 140:165-70.
6. Stoltzfus RJ et al. Iron deficiency anaemia. WHO; Geneva: 2004. pp. 163–209.