Cykl kwasu foliowego jest jednym z ważniejszych mechanizmów, zapewniających prawidłowe wzrastanie komórek poprzez dostarczanie niezbędnych białek, modulowanie ekspresji genów poprzez reszty metylowe umieszczane na nici DNA czy naprawę uszkodzeń DNA. Cykl ten jest także odpowiedzialny za regulowanie stężenia ubocznego produktu cyklu- homocysteiny, która w nadmiernych ilościach jest toksyczna i może prowadzić nawet do śmierci delikatnych komórek zarodka1. Jednocześnie witamina B12 bierze aktywny udział w procesie krwiotworzenia1.
Badania określające jaki wpływ na prawidłowe zamykanie cewy nerwowej mają poszczególne składniki odżywcze jednoznacznie wskazują na kwas foliowy2,3 oraz witaminy B64 i B124-6. Te trzy składniki są niezbędne do właściwego przebiegu cyklu folianów7, niedobory każdego z nich znacznie zwiększają ryzyko nieprawidłowości w zamykaniu cewy nerwowej, a także mogą być powiązane z innymi wadami układu sercowo- naczyniowego, moczowego czy rozszczepu podniebienia1. Triada składająca się z kwasu foliowego, witamin B6 i B12 gwarantuje ochronę wrażliwego DNA zarodka przed szkodliwym działaniem homocysteiny, jednocześnie daje także możliwość syntezy niezbędnych składowych nici DNA oraz dostarcza reszt metylowych niezbędnych do regulacji ekspresji poszczególnych genów odpowiedzialnych za prawidłowe funkcjonowanie tworzących się narządów1. Witaminy z grupy B mogą minimalizować zaburzenia prawidłowego unaczynienia łożyska, co bezpośrednio wpływa na długość trwania ciąży oraz rozwój dziecka8.
Mechanizm epigenetyczny wpływu triady to zapewnienie:
1. Odpowiedniej ilości zmetylowanej formy kwasu foliowego, która następnie jest wykorzystywana do syntezy DNA, wspierania cyklu wzrastania komórek i naprawy ewentualnych uszkodzeń w nici DNA
2. Dostarczenie odpowiedniej ilości reszt metylowych, szczególnie niezbędnych podczas początkowego rozwoju płodu, niedostateczne zmetylowanie genomu, może doprowadzić do nadmiernej ekspresji wielu genów, co może zaburzyć prawidłowe różnicowanie się tkanek.
Podaż kwasu foliowego to jedna z najprostszych czynności, która może mieć korzystny wpływ na przyszłe zdrowie dziecka. Niestety według badań prowadzonych w Polsce aż 90% kobiet spożywa mniej kwasu foliowego niż wynoszą zalecane normy9. Niedostateczny stan odżywienia folianami kobiet w ciąży oprócz zagrożenia wadami cewy nerwowej zwiększa także częstotliwość poronień i komplikacji ciążowych, obniża urodzeniową masę ciała noworodka1. Badanie z 2013r wykazało, że przyjmowanie kwasu foliowego minimum miesiąc przed koncepcją i podczas I trymestru ciąży zostało powiązane ze zmniejszeniem nadpobudliwości (częstej w przypadku ADHD) oraz redukcją wystąpienia autyzmu o 39% w porównaniu do grupy kobiet, które nie stosowały dodatkowej podaży suplementu w krytycznym okresie organogenezy10. Grupa badana obejmowała aż 85,176 dzieci w wieku 8-9 lat10. Kolejne badanie przeprowadzone z udziałem 38 954 dzieci w wieku 3 lat wykazało, że przyjmowanie przez matkę kwasu foliowego podczas okresu od 4 tyg. przed koncepcją do 8 tygodnia ciąży wiązało się z redukcją aż o 45% ryzyka wystąpienia zaburzeń mowy11.
Przykład: jednym z lepiej poznanych epigenetycznych mechanizmów jest wpływ metylacji odcinka DNA kodującego hormon IGF2 odpowiedzialny za wzrastanie zarodka podczas wczesnego rozwoju płodowego. Dziecko otrzymuje komplet genów pochodzących zarówno od matki jak i od ojca, DNA kodujące IGF2 w normalnych warunkach (przy odpowiednim stężeniu reszt metylowych uzyskiwanych z cyklu folianów) powinno być aktywnie odczytywane tylko z nici DNA od ojca, od strony matki ten sam odcinek powinien być zmetylowany czyli nieaktywny. Zaburzenie tego schematu tj. aktywne obie kopie genu IGF2 prowadzi do rozwoju syndromu Beckwith-Wiedemann, charakteryzującego się nadmiernym wzrostem płodowym dziecka i zwiększonym ryzykiem zachorowania na nowotwór w dzieciństwie.
Literatura:
- Seremak-Mrozikiewicz A. Ginekol Pol 2013; 84:377-84
- De-Regil LM et al. Cochrane Database of Systematic Reviews 2010, Issue 10. Art. No.: CD007950. DOI:10.1002/14651858.CD007950.pub2.
- Blencowe H et al International Journal of Epidemiology 2010;39:i110–i121
- Candito M et al. American Journal of Medical Genetics Part A ; 2008:146A:1128–1133
- Molloy AM et al. Pediatrics 2009;123: 917-23
- Wang ZP et al. J Matern Fetal Neonatal Med. 2012 ;25(4):389-94.
- Obeid R. et al. J Perinat Med. 2013; 13:1-15
- Furness D et al. Matern Child Nutr. 2013;9(2):155-66.
- Waśkiewicz A. et al. Kardiol Pol 2010; 68: 275-282
- Suren P. et al. JAMA. 2013;309(6):570-7
- Roth C et al. JAMA. 2011; 306(14): 1566–1573